Şanlıurfa, peygamberler şehri, tarihin ve kültürün iç içe geçtiği sokaklarıyla ziyaretçilerini büyüler. Bu büyülü şehrin kalbi ise şüphesiz Balıklıgöl ve onu çevreleyen Tarihi Urfa Çarşıları‘nda atar. İşte bu tarihi dokunun tam merkezinde, yüzlerce yıldır ayakta duran, sadece bir mimari eser değil, aynı zamanda şehrin sosyal hafızası olan bir yapı yükselir: Gümrük Hanı.
Urfa.tr olarak sizi, taş duvarları arasında binlerce hikaye saklayan bu eşsiz mekana, Gümrük Hanı’nın derinliklerine doğru bir yolculuğa çıkarıyoruz.
Zamanın Durduğu Yer: Gümrük Hanı’nın Tarihçesi
Gümrük Hanı, adını bir zamanlar gümrük vergilerinin toplandığı bir merkez olmasından alır. Klasik Osmanlı han mimarisinin en görkemli örneklerinden biri olan bu yapı, Kanuni Sultan Süleyman döneminde, 1563 yılında Behram Paşa tarafından yaptırılmıştır.
Tarih boyunca İpek Yolu üzerinde önemli bir konaklama ve ticaret merkezi olan han, “Alaca Han” olarak da bilinirdi. İki katlı, geniş avlulu bu yapı, asırlar boyunca tüccarları, seyyahları ve zanaatkarları ağırlamıştır. Bugün ise o ticari hareketliliğin yerini, Urfa’nın otantik atmosferini solumak isteyen ziyaretçilerin ve yerel halkın keyifli sohbetleri almıştır.
Gümrük Hanı Nerede ve Nasıl Gidilir?
Ziyaretçilerin en çok sorduğu sorulardan biri şüphesiz “Gümrük Hanı nerede?” sorusudur.
Gümrük Hanı, Şanlıurfa’nın kalbinde, Balıklıgöl Platosu’nun hemen batısında, Tarihi Kapalı Çarşı kompleksinin (Kazaz Pazarı, Sipahi Pazarı vb.) tam ortasında yer alır. Balıklıgöl’den yürüyerek sadece birkaç dakika içinde ulaşabilirsiniz. Çarşıların labirent gibi sokaklarında kaybolduğunuzu düşünseniz bile, “Gümrük Hanı” tabelalarını veya kalabalığı takip etmeniz sizi doğruca hanın görkemli avlusuna çıkaracaktır.
Urfa.tr İpucu: Hanın tam altından, avlunun ortasından Balıklıgöl’ü besleyen Halil-ür Rahman Gölü’nün kanalları geçer. Bu suyun serinliği, özellikle yaz aylarında hanın avlusunu doğal bir klima gibi serinletir.
Gümrük Hanı’nda Ne Yapılır? (Bir Deneyim Rehberi)
Gümrük Hanı, sadece tarihi bir yapı görmek için değil, aynı zamanda Urfa kültürünü yaşamak için de mükemmel bir duraktır.
1. Meşhur Gümrük Hanı Kahvaltısı
Eğer sabah saatlerinde yolunuz düşerse, Gümrük Hanı kahvaltısı yapmadan güne başlamayın. Hanın avlusundaki mekanlarda sunulan serpme Urfa kahvaltısı; taptaze yerel peynirler, zeytin, ev yapımı reçeller, bal, kaymak ve tabii ki Urfa’nın tescilli lezzeti isot ile zenginleşir. Taze demlenmiş bir çay eşliğinde, tarihi duvarların arasında kahvaltı yapmak unutulmaz bir deneyimdir.
2. Efsanevi Mola: Menengiç Kahvesi ve Mırra
Gümrük Hanı denilince akla ilk gelen şeylerden biri, avludaki küçük taburelere oturup içilen köpüklü menengiç kahvesi‘dir. Yabani fıstık ağacının meyvelerinden yapılan bu kafeinsiz, sütlü ve yumuşak içimli kahve, hanın atmosferiyle birleştiğinde adeta bir terapiye dönüşür.
Daha sert bir lezzet arayanlar ise “ağaların içeceği” olarak bilinen Mırra‘yı deneyebilir.
3. Tarihi Esnaf Çarşısı ve Alışveriş
Hanın hem alt katı hem de üst katı (seki) dükkanlarla çevrilidir. Bu dükkanlarda:
- Gümüş ve bakır işleme ustalarının el emeği ürünlerini,
- Yöresel kıyafetler (puşi, kofi) ve kumaşları,
- Antikaları ve tesbih koleksiyonlarını bulabilirsiniz.
Esnafla yapacağınız kısa bir sohbet, size Urfa’nın ticaret kültürü hakkında yüzlerce yıllık bir birikimi aktaracaktır.
Gümrük Hanı: Bir Handan Daha Fazlası
Gümrük Hanı, Şanlıurfa için sadece turistik bir mekan değildir. Burası, şehrin sosyal yaşamının ritminin tutulduğu, yaşlıların tavla oynayıp anılarını paylaştığı, gençlerin buluştuğu “yaşayan bir müze”dir.
Taş kemerlerin altından süzülen ışıkta demlenen çayın buğusu, suyun şırıltısı ve insan seslerinin birbirine karıştığı o otantik atmosfer, Gümrük Hanı’nı Şanlıurfa’nın vazgeçilmez bir parçası yapar.
Şanlıurfa gezinizi planlarken, listenizin en başına Gümrük Hanı’nı eklemeyi unutmayın. Bu tarihi handa geçireceğiniz birkaç saat, size şehrin ruhunu en saf haliyle hissettirecektir.